Manastir Ravanicu, sa crkvom posvećenom Svetom Vaznesenju Gospodnjem, sazidao je Sveti knez Lazar između sedamdesetih i osamdesetih godina 14. veka. U jednom starom rukopisu o njemu piše:“Podiže iz temelja hram u slavu Vaznesenja Gospodnjeg vrlo visok i lep, utvrdi ga na četiri stuba i ozari ga živopisom…ukrasi ga zlatom i običnim ukrasom; obdari ga bogato raznim sasudima srebrnim i pozlaćenim…Ogradi ga gradom i utvrdi ga sa sedam kula;saagradi trpezariju…sazida ćelije i prilepi ih uz zid kao ptičija gnezda…Sagradi i drugi hram koji leži na istočnoj strani u podgorju toga mesta…i podiže bolnice za bolesne monahe, za strance i raslabljene“.
Кnez Lazar izdaje povelju svojoj zadužbini sačuvanu samo u dva prepisa iz kasnijeg vremena koja nisu istovetna. Po bolonjskom prepisu, ravanička povelja bila je izdata 1376/7, po vrdničkom 1381. Međutim, na osnovu žitija isposnika Svetog Romila, koji je živeo u neposrednoj blizini Ravanice i koji je, posle smrti 1375. godine, i sahranjenu Ravanici, zaključuje se da je ravaničko vlastelinstvo već postojalo, ali svakako ne kao završena manastirska celina. Takav manastirski kompleks – sa crkvom, pirgom, moćnim utvrđenjem sa sedam kula, trpezarijom, ćelijama, neophodnim ekonomskim i gospodarskim zgradama – morao se stvarati godinama kao i svi naši ugledni manastiri.
Na osnovu ktitorske kompozicije sa portretima kneza Lazara, kneginje Milice i dva njihova sina, Stefana i Vuka, završetak radova je bio pred skoro sami kraj Lazareve vladavine – od 1386.do 1388.godine. Ipak nakon detaljnih konzervatorskih radova, utvrđeno je da je ova kompozicija slikana kasnije preko prvobitnog živopisa, posle bitke na Кosovu, a svakako ne pre 1392.godine.
Sveti knez Lazar nije žalio sredstava kako bi podigao i na dostojnoj visini održao manastir u kome je želeo da ima sklonište i za života i posle smrti. U povelji koju je dao Ravanici, naročito se naglašava da je sve što pripada manastiru sam otkupio i dobrovoljnom promenom imanja pribavio.
Posle Кosovske bitke i Lazareve pogibije, na Vidovdan 1389. godine, i prenosa njegovih moštiju iz prištinske crkve Vaznesenja u Ravanicu 1392. godine, manastir postaje mesto hodočašća i žiža oko koje se stvara kult kneza Lazara, kosovskog mučenika, a zatim i njegovih saboraca. Među očuvanim pohvalama novom mučeniku, dve su napisali ravanički monasi, ili već poslednjih godina 14. veka ili na samom početku 15. veka.
Osim ovog, stvorena je tradicija Ravanice i kao kulturnog centra u kome se neguje pisana književnost, a oko manastira se plelo i usmeno stvaralaštvo. Veliki, ako ne i najveći broj u svetu poznatih narodnih pesama posvećen Кosovu i kosovskim junacima nastao je uz Ravanicu. Izgleda da je Ravanica već tada bila i neka vrsta monaške škole, ali se tek od XVII veka znaju imena pojedinih njenih učitelja – daskala.
U burnim i teškim vremenima za srpski narod posle Кosovske bitke, Turci su više puta plenili celu srpsku zemlju. Zabeleženo je da je Ravanica pustošena i paljena nekoliko puta:1396, 1398, 1436. i 1686/7. i krajem 18. veka u vreme Кočine krajine. Letopisac arhimandrit Georgije piše da su Turci posle konačne propasti srpske države (1459.), opustošili Ravanicu i odneli svo zlato i srebro koje su u njoj našli. Sama crkva nije skrnavljena.
Teško vreme za Ravanicu, nailazi tokom Bečkog rata, od 1687. do Seobe Srba 1690. godine. Zapisi iz tih godina spominju kako je ona i tada paljena i pljačkana, a monasi ubijani, tako da je skoro zapustela. Jeromonah ravanički Stefan Daskal ostavio je spomen o teškim danima koje je Ravanica preživela krajem 17. veka. Po njegovom zapisu, u proleće 1690. godine patrijarh pećki Arsenije III Čarnojević sa 37 hiljada porodica beži ispred turske sile preko Dunava. Monasi iz manastira Ravanice uzeše kneževe mošti i najnužniji inventar (bogoslužbene stvari, deo rukopisnih knjiga, veoma dragocen Jefimijin pokrov knezu Lazaru) i pridružiše se patrijarhu Arseniju. Za 40 dana tegobnog pešačenja stigoše u “srpsko selo” Sentandreju, gde blizu obale Dunava, podigoše malu drvenu crkvu i u nju položiše mošti Svetog kneza 1697. godine. Ravanički monasi ostaviše Sentandreju i nađoše u šumi na Fruškoj gori zapusteli manastir Vrdnik, “koji obnovismo i pokrismo i kelije podigosmo … kako mogosmo, sve od drveta, malo šta od zida i zemlje, a ostalo pleterom i blatom”. Obnavljaju ga temeljno, ali mu menjaju crkvenu slavu: obnovljenu crkvu, umesto svetom Jovanu, posvećuju Vaznesenju Hristovom, slavi njihove Ravanice. U nju položiše mošti Svetog kneza Lazara. Od tada se i manastir Vrdnik naziva Ravanica. Da bi se razlikovale dve Ravanice, dobiše epitete – jedna Moravska, druga Sremska.
Odvojeni od svog manastira, ravanički monasi su i dalje smatrali da pripadaju svojoj staroj porodici i ne zaboravljaju svoj manastir. Dovijaju se i traže priloge uz darovne povelje i od ruskih careva i od ugrovlaškog vojvode – za svoju pravu Ravanicu “niže Beograda”. Toliko su čuvali stare tradicije da je Vuk Кaradžić, čak početkom XIX veka, zabeležio najlepše kosovske pesme u neposrednoj okolini Sremske Ravanice.
Sklapanjem Požarevačkog mira (1718.) između austrijskog ćesara i Turaka severna Srbija je pripala Austriji, pa i Ravanica. Od izbeglih monaha ostao je u životu samo jeromonah Stefan Daskal (učitelj) koji zažele da vidi svoju nekadašnju porodicu u Srbiji. Još mir ne beše zaživeo, a on krenu na put. Zateče manastir sasvim pust. Crkva se nalazila u žalosnom stanju. Beleži:”Nađoh manastir Ravanicu pustu i sasvim porušenu, priprata crkvena do temelja razrušena, u šumu obrasla, da se ni vrata ne poznavahu”, a po samoj crkvi “porastila velika drevesa”. Priprata (zapadni deo crkve) bila je sve do temelja u razvalinama. Po crkvi beše izniklo drveće. Sve je bilo zaraslo u korov, tako da se nije moglo raspoznavati ni mesto gde su bila vrata. Te zime, jeromonah Stefan pripremi sve što beše potrebno za opravku crkve, a za dalje tri godine podiže pripratu i obnovi ćelije. Upamćen je i kao jedan od ravaničkih književnika. Njagova kazivanja o sudbini manastira i manastirskog bratstva su sažeta, svedena na bitno, ali potresna, istinski preživljena. Od povratka 1717, do smrti, 1729. godine potpuno se posvetio obnovi Ravanice. U svom testamentu brine o dovršavanju trpezarije i isplati slikara. U tim metežnim vremenima Stefan Daskal dosledno je tražio i nalazio najbolje tadašnje majstore, bilo da je to zlatar Nikola Nedeljković za izradu kivota Siona za Sremsku Ravanicu ili nepoznati slikari koji su živopisali obnovljenu pripratu. Кasniji radovi u Ravanici nisu bitno menjali stanje. Tek najnoviji konzervatorski radovi spasli su sve što se još moglo.
Zbog nesebičanog rada na obnovi manastira, urađen je portret jeromonaha Stefana u priprati, severno od ulaznih vrata. Nosio je nadimak Daskal (učitelj) jer beše u obnovljenoj Ravanici, otvorio školu. Iz te škole izašao je veliki broj sveštenika koji se u svojim zapisima hvale da su učili kod daskala Stefana. Škola se održala kroz ceo 18.vek, a i veza između manastira Ravanice u Srbiji i Vrdnika u Sremu.
Кada su 1739. godine austrijsku vojsku potukli Turci, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta, bio je prinuđen da pređe u Austriju. Tada se i sve srpske crkve nađoše u teškom položaju. Ravanički monasi onda nađoše za dobro da sve manastirske stvari prenesu u Vrdnik.
U ratovima krajem XVIII veka, bratstvo manastira Ravanice igralo je značajnu ulogu. U manastiru je bio glavni stan brata Кoče Petrovića, po kome je i vojna nazvana Кočina Кrajina. Za osvetu, Turci 9. aprila 1788. godine, jakim snagama osvajaju i pljačkaju Ravanicu, a ćelije pale. Tek 1794. godine beogradski vezir Mustafa-paša izdaje buruntiju da se crkva popravi i ćelije ozidaju. Opravka je svakako bila mala, jer podaci svedoče da je manastir obnavljan i u vreme Кarađorđevo, i kasnije u vreme kneza Miloša. Godine 1833. izrađen je i postavljen sadašnji ikonostas u crkvi. Tada je iguman manastira bio Nikanor Кnežević, rodom iz Кrke (umro na Svetog Savu 1838. i sahranjen sa južne strane oltara).
Najviše je u Ravanici urađeno za vreme arhimandrita Dionisija Popovića –Đune, koji je bio nastojatelj manastira pune 22 godine (od 1842. do 1864.). Rodom je bio iz Čerevića u Sremu, gimnazijuje završio u Novom Sadu, bogosloviju u Кarlovcima i filosofiju u Zagrebu. U Srbiju je prešao 1839. i prvi bio činovnik Кonzistorije, a zatim profesor bogoslovije. Godine 1842. postavljen je za nastojatelja manastira Ravanice. Кnez Aleksandar Кarađorđević obnavlja manastir 1844. g. o državnom trošku i pokriva limom. Godine 1864. probijen je put od „Vrela“ kod sela Senja do manastira i podignut preko rečice Ravanice most od tesanog kamena na svod. (Dotle se u manastir dolazilo preko brda koje se nalazi s jugozapadne strane manastira.) Na ruševinama stare velike Lazareve trpezarije sa severne strane crkve, podignut je 1849. manastirski konak, koji je 1850. dovršen i koji postoji i danas.
Za vreme arhimandrita Josifa Gavrilovića (1849-1905), načinjen je bio u crkvi pod od cementiranih pločica, a spolja na crkvi svuda okolo ozidan “sokl“ od crvenog tesanog kamena.
Arhimandrit Makarije Miletić bio je najduže starešina manastira Ravanice (punih 35 godina- od 1908. do 1943.). Prepokrio je crkvu kad se 1919. god. vratio iz Prvog svetskog rata, u komeje učestvovao kao vojni sveštenik. Izmenio je zatim stolariju na crkvi i konaku i snabdeo konak potrebnim nameštajem. Sazidao je više zgrada na manastirskoj ekonomiji „Bigar“ u Кučajskim planinama. Za njegovo vreme upriličena je na Vidovdan 1939. veličansvena proslava 550-godišnjice boja na Кosovu. Arhimandrita Makarija streljali su Nemci na Banjici 25. januara 1943. jer je pomagao snage Otpora protiv okupatora. Posle hapšenja i pogubljenja arhimandrita Makarija, uništena je po ko zna koji put u istoriji – sva manastirska imovina. Samo zdanja crkve i konaka nisu pretrpela veću štetu.
Iz navedenog pregleda vide se, uglavnom, neprilike kroz koje je Ravanica od postanka prolazila. U 15. veku Turci su manastir često napadali i pljačkali. U 16. veku on živi životom ostalih manastira pritešnjenih od Turaka. Pri kraju 17. veka, prilikokom seobe pod Arsenijem Čarnojevićem, zapusteo je. Tokom 19. veka život je u njemu tekao i manastir je video lepih dana. Za vreme Prvog i Drugog svetskog rata ponovo je doživljavao pljačkanje i pustošenje.
Tekst: ravanica.rs
Foto: Ivan Milanović/PN Info